Ο μισός πληθυσμός της γης αντιμετωπίζει ήδη λειψυδρία και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί καθώς επιδεινώνεται η κλιματική κρίση, σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για την Οικονομία του Νερού που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη.
Η ζήτηση για γλυκό νερό θα ξεπεράσει την προσφορά κατά 40% μέχρι το τέλος της δεκαετίας, επειδή τα συστήματα ύδρευσης στον κόσμο υφίστανται «πρωτοφανές στρες», αναφέρει η έκθεση.
Η επιτροπή διαπίστωσε ότι οι κυβερνήσεις και οι ειδικοί έχουν υποτιμήσει πολύ την ποσότητα νερού που απαιτείται για να έχουν οι άνθρωποι αξιοπρεπή ζωή. Ενώ για την υγεία και την υγιεινή του καθενός απαιτούνται 50 με 100 λίτρα την ημέρα, στην πραγματικότητα οι άνθρωποι χρειάζονται περίπου 4.000 λίτρα την ημέρα για να έχουν επαρκή διατροφή και αξιοπρεπή ζωή. Για τις περισσότερες περιφέρειες, αυτός ο όγκος δεν μπορεί να επιτευχθεί τοπικά, επομένως οι άνθρωποι εξαρτώνται από το εμπόριο – σε τρόφιμα, ρούχα και καταναλωτικά αγαθά – για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Ορισμένες χώρες επωφελούνται περισσότερο από άλλες από το «πράσινο νερό», το οποίο είναι η υγρασία του εδάφους που είναι απαραίτητη για την παραγωγή τροφίμων, σε αντίθεση με το «γαλάζιο νερό» από ποτάμια και λίμνες. Η έκθεση διαπίστωσε ότι το νερό κινείται σε όλο τον κόσμο σε «ατμοσφαιρικά ποτάμια» που μεταφέρουν υγρασία από τη μια περιοχή στην άλλη.
Περίπου οι μισές παγκόσμιες βροχοπτώσεις στην ξηρά προέρχονται από υγιή βλάστηση στα οικοσυστήματα που διαχέουν νερό πίσω στην ατμόσφαιρα και δημιουργούν σύννεφα που στη συνέχεια κινούνται προς τα κάτω. Η Κίνα και η Ρωσία είναι οι κύριοι δικαιούχοι αυτών των συστημάτων «ατμοσφαιρικών ποταμών», ενώ η Ινδία και η Βραζιλία είναι οι κύριοι εξαγωγείς, καθώς η γη τους υποστηρίζει τη ροή του πράσινου νερού σε άλλες περιοχές. Μεταξύ 40% και 60% της πηγής βροχοπτώσεων γλυκού νερού προέρχεται από γειτονικές χρήσεις γης.
«Η κινεζική οικονομία εξαρτάται από τη βιώσιμη διαχείριση των δασών στην Ουκρανία, το Καζακστάν και την περιοχή της Βαλτικής», δήλωσε ο καθηγητής Johan Rockström, διευθυντής του Ινστιτούτου Πότσνταμ για την Έρευνα Κλιματικών Επιπτώσεων και ένας από τους συμπροέδρους της επιτροπής. «Μπορείτε να κάνετε την ίδια περίπτωση για τη Βραζιλία που παρέχει γλυκό νερό στην Αργεντινή. Αυτή η διασύνδεση δείχνει απλώς ότι πρέπει να τοποθετήσουμε το γλυκό νερό στην παγκόσμια οικονομία ως παγκόσμιο κοινό καλό».
Ο Tharman Shanmugaratnam, πρόεδρος της Σιγκαπούρης και συμπρόεδρος της επιτροπής, δήλωσε ότι οι χώρες πρέπει να αρχίσουν να συνεργάζονται για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων προτού να είναι πολύ αργά. «Πρέπει να σκεφτούμε ριζικά για το πώς θα διατηρήσουμε τις πηγές γλυκού νερού, πώς θα το χρησιμοποιήσουμε πολύ πιο αποτελεσματικά και πώς θα μπορέσουμε να έχουμε πρόσβαση σε γλυκό νερό για κάθε κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων – με άλλα λόγια, πώς θα διατηρήσουμε την ισότητα [μεταξύ πλούσιων και φτωχών]», δήλωσε ο Shanmugaratnam.
Η Παγκόσμια Επιτροπή για τα Οικονομικά του Νερού συστάθηκε από τις Κάτω Χώρες το 2022, βασιζόμενη στο έργο δεκάδων κορυφαίων επιστημόνων και οικονομολόγων, για να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη άποψη για την κατάσταση των παγκόσμιων υδρολογικών συστημάτων και τον τρόπο διαχείρισής τους. Η 194σέλιδη έκθεσή της είναι η μεγαλύτερη παγκόσμια μελέτη που εξετάζει όλες τις πτυχές της κρίσης του νερού και προτείνει διορθωτικά μέτρα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Τα ευρήματα ήταν απροσδόκητα σκληρά, δήλωσε ο Rockstrom. «Το νερό είναι το υπ’ αριθμόν ένα θύμα της [κλιματικής κρίσης], οι περιβαλλοντικές αλλαγές που βλέπουμε τώρα να αθροίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, θέτοντας σε κίνδυνο ολόκληρη τη σταθερότητα των συστημάτων της γης», δήλωσε στον Guardian. «Η κλιματική κρίση εκδηλώνεται πρώτα και κύρια με ξηρασίες και πλημμύρες. Όταν σκέφτεστε τους καύσωνες και τις πυρκαγιές, οι πραγματικά σκληρές επιπτώσεις είναι μέσω της υγρασίας – στην περίπτωση των πυρκαγιών, η παγκόσμια υπερθέρμανση στεγνώνει πρώτα τα τοπία, ώστε να καούν».
Κάθε αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1 βαθμό προσθέτει άλλο 7% υγρασίας στην ατμόσφαιρα, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα να «ενισχύεται» ο υδρολογικός κύκλος πολύ περισσότερο από ό,τι θα συνέβαινε υπό κανονικές διακυμάνσεις. Η καταστροφή της φύσης τροφοδοτεί επίσης περαιτέρω την κρίση, επειδή η κοπή των δασών και η αποξήρανση των υγροτόπων διαταράσσει τον υδρολογικό κύκλο που εξαρτάται από τη διαπνοή των δέντρων και την αποθήκευση του νερού στα εδάφη.
Οι λανθασμένα κατευθυνόμενες επιδοτήσεις ενθαρρύνουν τους αγρότες να χρησιμοποιούν περισσότερο νερό από ό,τι χρειάζονται για άρδευση ή σε σπάταλες πρακτικές. Η βιομηχανία επωφελείται επίσης – περίπου το 80% των υγρών αποβλήτων που χρησιμοποιούνται από τις βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο δεν ανακυκλώνεται.
Τα 5 βασικά συμπεράσματα της έκθεσης για το νερό
- Ο κόσμος αντιμετωπίζει κρίση νερού: Περισσότεροι από 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι – το 44% του πληθυσμού – δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλή αποχέτευση. Κάθε μέρα, 1.000 παιδιά πεθαίνουν από την έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλές νερό. Η ζήτηση για γλυκό νερό αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά του κατά 40% μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας. Η κρίση αυτή επιδεινώνεται – χωρίς δράση, μέχρι το 2050 τα προβλήματα με το νερό θα μειώσουν το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 8%, με τις φτωχές χώρες να αντιμετωπίζουν απώλειες 15%. Πάνω από το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων προέρχεται από περιοχές που αντιμετωπίζουν ασταθείς τάσεις στη διαθεσιμότητα του νερού.
- Δεν υπάρχει συντονισμένη παγκόσμια προσπάθεια για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης: Παρά τη διασύνδεση των παγκόσμιων υδατικών συστημάτων, δεν υπάρχουν παγκόσμιες δομές διακυβέρνησης για το νερό. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν διοργανώσει μόνο μία διάσκεψη για το νερό τα τελευταία 50 χρόνια και μόλις τον περασμένο μήνα διόρισαν ειδικό απεσταλμένο για το νερό.
- Η κλιματική κατάρρευση εντείνει τη λειψυδρία: Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης γίνονται πρώτα αισθητές στα υδρολογικά συστήματα του πλανήτη, και σε ορισμένες περιοχές τα συστήματα αυτά αντιμετωπίζουν σοβαρή διαταραχή ή και κατάρρευση. Η ξηρασία στον Αμαζόνιο, οι πλημμύρες σε όλη την Ευρώπη και την Ασία και το λιώσιμο των παγετώνων στα βουνά, το οποίο προκαλεί τόσο πλημμύρες όσο και ξηρασία στα κατάντη, είναι όλα παραδείγματα των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών συνθηκών που είναι πιθανό να επιδεινωθούν στο εγγύς μέλλον. Η υπερβολική χρήση του νερού από τους ανθρώπους επιδεινώνει επίσης την κλιματική κρίση – για παράδειγμα, με την αποξήρανση των πλούσιων σε άνθρακα τυρφώνων και υγροτόπων που στη συνέχεια απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
- Το νερό είναι φθηνό για κάποιους και πολύ ακριβό για άλλους: Οι επιδοτήσεις στη γεωργία σε όλο τον κόσμο έχουν συχνά απρόβλεπτες συνέπειες για το νερό, παρέχοντας στρεβλά κίνητρα στους αγρότες να αρδεύουν υπερβολικά τις καλλιέργειές τους ή να χρησιμοποιούν το νερό με σπατάλη. Σε πολλές χώρες επιδοτείται επίσης η χρήση νερού από τις βιομηχανίες ή αγνοείται η ρύπανσή τους. Εν τω μεταξύ, οι φτωχοί άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες συχνά πληρώνουν υψηλό τίμημα για το νερό ή έχουν πρόσβαση μόνο σε βρώμικες πηγές. Η ρεαλιστική τιμολόγηση του νερού που καταργεί τις επιβλαβείς επιδοτήσεις αλλά προστατεύει τους φτωχούς πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις.
- Το νερό είναι κοινό αγαθό: Όλη η ανθρώπινη ζωή εξαρτάται από το νερό, αλλά δεν αναγνωρίζεται ως ο απαραίτητος πόρος που είναι. Οι συγγραφείς της έκθεσης προτρέπουν να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο το νερό θεωρείται – όχι ως ένας ατελείωτα ανανεώσιμος πόρος, αλλά ως παγκόσμιο κοινό αγαθό, με ένα παγκόσμιο σύμφωνο για το νερό από τις κυβερνήσεις, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία των πηγών νερού και η δημιουργία μιας «κυκλικής οικονομίας» για το νερό, στο πλαίσιο της οποίας επαναχρησιμοποιείται και καθαρίζεται η ρύπανση. Τα αναπτυσσόμενα έθνη πρέπει να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση για να τα βοηθήσουν να σταματήσουν την καταστροφή των φυσικών οικοσυστημάτων που αποτελούν βασικό μέρος του υδρολογικού κύκλου.
